Бош вазир Шавкат Мирзиëев 2 март куни имзолаган янги қарорга кўра¸ Ўзбекистон давлат бошқаруви ва ҳокимият тизимида ишловчиларнинг ахлоқи тўғрисидаги Намунавий қоидалар ишлаб чиқилди. Қатор қоидаларни ўз ичига олган бу қарорда давлат хизматчиларига “асоссиз ҳолда ўз қўли остидагилар ва фуқароларга руҳий ва жисмоний таъсир ўтказмаслик” тавсия этилди.
Мирзиëев қарор қилади...
Бош вазир Шавкат Мирзиëев қўл қўйган янги қарор “Давлат бошқаруви ва жойлардаги ижроия ҳокимияти органлари хизматчиларининг Намунавий ахлоқ қоидаларини тасдиқлаш тўғрисида” деб аталади.
(Ҳозирча ўзбек тили ягона давлат тили дегувчи қонун мавжудлигига қарамай¸ Ўзбекистон матбуоти ва расмий сайтларда ҳужжатнинг фақат рус тилидаги матни мавжуд¸ холос.)
Ҳужжатнинг кириш қисмига кўра¸ Бош вазир бу қарорни давлат бошқаруви ва ижроия ҳокимияти вакилларининг ўз хизмат ваколатларини ҳалол ва самарали адо этиши ва уларни бу ваколатларни суистеъмол қилиш оқибатларидан огоҳлантириш иддаоси билан қабул қилган.
Бош вазир мазкур қарор билан бошқарув тизимларидаги қонунбузарликларни келтириб чиқараëтган сабабларни йўқ қилиш¸ давлат хизматчиларини мамлакат конституция ва қонунлари¸ фуқаролар ҳуқуқ ва эркинликларига риоя қилиш ва уларни юксак ватанпарварлик¸ давлат манфаатларига садоқат руҳида тарбиялашни мақсад қилган.
Ходимларга бир-бирини “чақиш ваколати” юкланди...
Мирзиëев тасдиқлаган “Намунавий ахлоқ қоидаларига” мувофиқ¸ давлат бошқаруви ва ижроия ҳокимияти хизматчиларининг пора олиши тақиқланди – бу тизим хизматчилари ўзига у ëки бу шаклда совға-салом таклиф қилган жисмоний ëки юридик шахслар ҳақида дарҳол ҳуқуқ тизимларига хабар бериши лозим.
Худди шунингдек¸ у ëки бу ходим¸ ўз ҳамкасблари ва бошлиқларининг хизмат ваколатини суистеъмол қилаëтгани¸ қариндош-уруғчилик¸ маҳаллийчиликка йўл қўяëтгани¸ яқинлари манфаатини ҳимоя қилиш ëки бевосита тижорий фаолият билан шуғулланаëтгани¸ хусусан пора олаëтгани ҳақида тегишли жойларга маълумот бериши лозим.
Қарорда бундай чақимчиликнинг сир қолиши ва информаторнинг тазйиқдан ҳимояланиши алоҳида айтилади.
Мирзиëевнинг бу мақсадини амалга ошириш учун икки ой ичида нафақат давлат бошқаруви ва ижроия ҳокимияти тизимлари¸ балки хўжалик бошқаруви органлари (ассоциация ва концернлар¸ банк¸ компания¸ бирлашма ва фондлар)да ҳам “тегишли жой” - беш кишилик Ахлоқ комиссиялари тузилади.
Бу комиссиялар ушбу тизимларда ишловчилар фаолиятини кузатиш (ходимларни Ахлоқ комиссиясига бир-бири ҳақида аноним маълумот беришни рағбатлантириш орқали)¸ уларни аттестациядан ўтказиш¸ мансаб пиллапояларидан кўтарилиши¸ айни пайтда¸ маъмурий ва ҳатто жиноий жавобгарликка тортиш ҳақида тавсия бериш билан шуғулланади.
Мирзиëев давлат хизматчиларининг ўз қўл остидагилар ва фуқароларни асосли уриб-сўкишига рухсат берди
Мирзиëевнинг 94-қарорида “давлат хизматчилари хушмуомала¸ хайрихоҳ¸ баодоб ва диққатли бўлиши шарт¸ фуқаролар ва ҳамкасблари билан муомалада тоқатли ва ҳурматли бўлишга масъулдир. Давлат хизматчилари ўз қўл остидагилар ва фуқароларга нисбатан қўполлик қилишлари¸ шахс қадр-қимматини ҳақоратлаши¸ асоссиз руҳий ва жисмоний таъсир кўрсатмасликлари лозим”¸ дейилади.
Сўннги жумлани шарҳлаëтган таҳлилчиларга кўра¸ Ўзбекистон бошқарув тузумидаги энг зўравон ва сўконғич раҳбар ҳисобланувчи Шавкат Мирзиëев 94-қарори 2-бобининг 12-бандида ҳокимият вертикалида ўтирганларга қўл остингдагилар ва фуқароларни урмагин¸ сўкмагин¸ демаяпти¸ балки асос бўлмаса¸ урма-сўкма¸ деб маслаҳат бераяпти.
Ўзбекистон конституцияси ва қонунчилигига асос қилиб олинган шахс дахлсизлиги принципи¸ қолаверса¸ мамлакат Жиноят-процессуал кодексидаги кўплаб моддаларга мутлақ зид бўлган бундай "тавсия"¸ кузатувчилар таъкидича¸ Ўзбекистонда шаклланган зўравон бошқарув тузумини легаллаштириш уринишидир.
Мамлакат қишлоқ хўжалигини бошқариш асосан фермерлар¸ айни пайтда¸ соғлиқни сақлаш ва таълим тизимига нисбатан ҳукумат ташаббуси билан қилинадиган зўравонликка асосланган шароитда¸ кузатувчиларга кўра¸ планни бажармаган фермер ва бошқаларни уриб-сўкиш¸ Мирзиëев тузган ахлоқ қоидаларига кўра¸ асосли деб топилиши ва бундай зўравонликни жиноий жавобгарликдан ҳимоя қилиши мумкин.
Коррупция ва зўравонликка қарши курашувчи яна бир зўравон коррупцион тизим?
Мирзиëев қарорини Озодликка шарҳлаган таҳлилчилар буни Тошкент ҳукуматини коррупцияга қарши курашаëтган қилиб кўрсатиш учун қилинаëтган навбатдаги томоша акти деб талқин этмоқда.
Ўзбекистондаги Демократик ташаббус гуруҳи етакчиси Искандар Худойберганов¸ конституция ва қонунлар ишламайдиган мамлакатда Бош вазирнинг бу каби қарорини фақат аския сифатида қабул қилиш мумкинлигини айтади:
- Бу қарор нимага қабул қилинди? Ўзларини коррупцияга қарши курашаëтган қилиб кўрсатиш учун. Лекин ҳозирги давлат бошқаруви тузумининг ўзи коррупцияни яратаëтган бир пайтда¸ вазирлик ëки банкда ўтирганни қандай ўзгартирасиз? Ўтирган стули¸ эгаллаган мансабидан келадиган даромад инсонни боқар экан¸ коррупцияни йўқ қилиб бўлмайди. Коррупция ва зўравонликни йўқотишнинг йўли аниқ – уни туғдираëтган тузумнинг ўзини йўқ қилиш. Бунинг йўлини қидириб¸ узоққа боришнинг кераги йўқ. Бу ишни Саакашвили қилди¸ аммо ҳақсизлик ва коррупцияни йўқотишдан олдин¸ тузумни ислоҳ қилди ва демократик бошқарувни йўлга қўйди. Коррупцияни фош қилувчи асосий куч бу матбуот эркинлиги. Матбуотни эркин қилсин¸ ҳеч қанақа комиссиянинг кераги йўқ¸ ўзи кимнинг кимлигини очиқ кўрсатиб беради¸ дейди ўзбекистонлик таҳлилчи.
